Noktalama İşaretleri

Noktalama İşaretleri

Duygu ve düşüncelerimizi daha açık ifade etmek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak amacıyla kullandığımız işaretlere noktalama işaretleri denir. Türkçemizde kullandığımız noktalama işaretleri ve noktalama işaretlerinin işlevleriyle kullanım alanları şu şekildedir:

1. Nokta (.)

» Cümlenin sonuna konur.

» Bazı kısaltmaların sonuna konur.

» Sayılardan sonra, sıra bildirmek için “-ıncı, -inci” ekinin yerine konur.

NOT: Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur.

» Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur.

» Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

NOT: Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.

» Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

» Bibliyografik künyelerin sonuna konur.

» Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.

» Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır.

2. Virgül (,)

» Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur.

» Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.

» Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur.

» Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.

» Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerinden sonra konur.

» Konuşma çizgisinden önce konur.

» Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren “hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette…” gibi kelimelerden sonra konur.

» Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır.

» Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur.

» Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur.

UYARI:  Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.

UYARI:  Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz.

UYARI:  İkilemeler arasına virgül konmaz.

UYARI:  Şart ekinden (-se / -sa) sonra virgül konmaz.

UYARI:  Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılar “de / da” bağlacından sonra virgül konmaz.

UYARI:  Metin içinde zarf-fiil ekleri (-ip, -meden, -ince, -ken, -dikçe, -erek, -diğinde, -meksizin … ) ile oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz.

3. İki Nokta (:)

» Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.

» Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.

» Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur.

» Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz ya da yazıdan önce konur.

» Genel Ağ (internet) adreslerinde kullanılır.

» Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.

4. Noktalı Virgül (;)

» Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.

» Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.

» Cümleleri birbirine bağlayan “ama, fakat, lâkin, çünkü” gibi bağlaçlardan önce konabilir.

5. Üç Nokta (…)

» Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.

» Kaba sayıldığı için veya bir başka nedenle açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.

» Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümle­rin yerine konur.

» Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur.

» Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap­larda kullanılır.

» Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur.

UYARI: Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

UYARI: Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.

6. Soru İşareti (?)

» Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.

» Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur.

» Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.

NOT: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur.

UYARI: Metin içinde “mı/mi” eki, cümleye zaman anlamı katıyorsa cümle sonuna soru işareti konmaz.

7. Ünlem İşareti (!)

» Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.

» Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.

NOT: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir.

NOT: Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.

8. Tırnak İşareti (” “)

» Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.

NOT: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır. Tırnaktan sonra cümle devam ediyorsa tırnak kapatılır ve cümle küçük harfle devam eder.

» Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır.

» Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır.

UYARI: Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz.

9. Kesme İşareti (‘)

» Özel isimlere getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

UYARI: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki (-lar, -ler) ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.

UYARI: Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.

» Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur.

» Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur.

UYARI: Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır.

» Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.

» Şiirde veya konuşma sırasında seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kesme işareti kullanılır.

» Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur.

NOT: Özel adlar için yay ayraç (parantez) içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır.

10. Yay Ayraç (Parantez) (( ))

» Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan açıklamalar için kullanılır.

NOT: Yay ayraç içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir.
» Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.

» Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır.

» Yabancı sözcüklerin okunuşu yay ayraç içerisinde gösterilir.

» Cümle içerisinde bir sözcüğün eş anlamlısı verildiğinde kullanılır.

UYARI: Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır.

» Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.

» Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını gös­termek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.

11. Kısa Çizgi (-)

» Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur.

» Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.

» Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur.

» Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır.

» Eklerin başına konur.

» Heceleri göstermek için kullanılır.

» Kelimeler veya sayılar arasında “-den…-a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır.

UYARI: Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz.

» Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır.

» Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.

12. Uzun Çizgi (—)

» Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.

NOT: Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir.

UYARI: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kul­lanılmaz.

13. Eğik Çizgi (/)

» Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur.

» Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur.

» Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

» Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.

» Genel Ağ (internet) adreslerinde kullanılır.

» Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.